NEERSLAG
Inzending voor de IJSSELBIENNALE editie 2017
Het thema van IJsselbiënnale 2017 was ‘klimatologische veranderingen’.

Klimaatverandering merken wij hier in Nederland met name door veranderingen in de aard en hoeveelheid neerslag, heel veel in één keer of juist langdurige droogte.
Ons landschap is op een natuurlijke manier gevormd door eerdere (natuurlijk veroorzaakte) klimaatveranderingen, de ijstijden. Neerslag in al haar verschijningsvormen is daarbij steeds de vormgevende kracht van het landschap, met de stuwwallen, glaciale bekkens, de rivierdelta, rivierduinen, komgronden en doorbraakgaten. De huidige klimaatverandering wordt toegeschreven aan menselijke invloeden. De hoogwatergeul in de IJsselvallei is (een van onze) een reactie(s) op deze klimaatverandering en is een ingrijpende landschappelijke verandering eveneens door ons handelen ontstaan.

De IJsselbiennale valt samen met de zomermaanden, de periode waarin we de effecten van de klimaatverandering het sterkst lijken te merken. Het regent heviger en met grotere hoeveelheden ineens, de temperatuur kent extremen en de verwachting is dat we ook langere periodes van droogte gaan krijgen zoals in de zomer van 2018.

De Kromme Kolk vormt samen met het restant van de Werverdijk hét pièce de résistance van de Hoogwatergeul Veessen Wapenveld. Als ‘wakend oog’ stuurt ze onze blik in zuidelijke richting en toont in één oogopslag hoe de IJsselvallei ligt ingesloten tussen de stuwwallen van de Veluwe en Salland. In dezelfde blikrichting zien we de hoogwatergeul Veessen Wapenveld tussen twee dijken ingeklemd.

Een vlakke, ondiepe stalen schaal drijft als een stip op het water van de Kromme Kolk. Regenwater wordt opgevangen, geleidelijk vult de schaal zich met neerslag totdat hij overstroomt. Bij langere droogtes verdampt het water en slinkt de waterspiegel in de schaal. Een enkele keer valt hij volledig droog. Onder invloed van in het water aanwezig sediment in combinatie met roestvorming op het staal zal het zich terugtrekkende water grafische patronen en concentrische lijntekeningen vormen.

TIJD-SCHAAL
Een visie op de vraag ‘Wat is de Terp Fan de Takomst’ door het dorpje Blije, Friesland

Klimatologische schommelingen en de geologische veranderingen die daar het gevolg van zijn, tekenen zich af op een ruimte- en tijdschaal die ver buiten onze directe waarneming ligt. Dit betekent dat wij geen directe oorzaak-gevolg relate ervaren tussen onze dagelijkse handelingen en beslissingen en het effect daarvan op bijvoorbeeld het klimaat en de biodiversiteit. Wetenschappelijke modellen en proeven maken vaak gebruik van variabelen in schaal, waardoor de zeer geleidelijke ontwikkelingen en veranderingen ineens wel zichtbaar worden binnen onze directe ervaring van ruimte en tijd. Patronen die ontstaan onder invloed van morfodynamische krachten zijn op de schaal van één meter vrijwel identiek aan de patronen op een schaal van honderden tot duizenden kilometers. Dit verschijnsel heet schaalinvariantie.
In de overgangszone tussen land en water in het landaanwinningsgebied Noorderleeg gelden de wetten van de schaalinvariantie in optima forma.

Glijdend en glibberend over de sliblagen zien we direct onder onze voeten de kleine ophopingen van sediment, droogtescheurtjes in de kleilagen, erosiespoortjes van prielen en slenkjes. Morfodynamische processen die zich voor doen binnen tijdsbestekken van dagen tot slechts enkele weken en intussen prachtige miniatuur kwelderlandschapjes achterlaten. In het klein zijn deze landschapjes nauwelijks te onderscheiden van de estuaria en rivierdelta’s met de omvang van een continent gefotografeerd vanuit een spaceshuttle.
Met een beetje verbeeldingskracht zijn deze slenken en prielen immense rivierdelta’s en estuaria in tijdschalen die zich uitstrekken over vele eeuwen en millennia.

‘Iedere vloed is een klimatologische zeespiegelstijging, iedere winter is een ijstijd, iedere kreek een majestueuze rivier’

Presentatie 2017
Meer informatie over deze visie vindt u HIER

AVANT LA LETTRE ‘Y’ Bijdrage aan ‘Art expedition INTO NATURE‘ editie 2016
Aanleiding voor voor dit project is het voornemen van GAE (Groningen Airport Eelde) om het gebied rond de start- en landingsbanen in te richten als een zonneakker.

Door het gras in de contouren van de start- en landingsbanen te maaien wordt door de toevallige ligging en oriëntatie van de start- en landingsbanen de vijfentwintigste letter van het alfabet ‘Y’  op het aardoppervlak getekend. In een internationale context wordt de letter ‘Y’ uitgesproken als ‘waai’… ‘WHY’, de -waarom-vraag- die vooraf gaat aan alle kennis en vooruitgang. De vraag die ieder kind in de mond bestorven ligt. Nu wordt die kernachtige vraag door het landschap zelf gesteld.

Maar vooral gaat de ‘Y’ vooraf aan de ‘Z’, de laatste letter van het alfabet.
‘Avant la Lettre’ betekent; ‘alvorens er sprake is van’ …van wat? …van zonnepanelen op een luchthaven? …van energielandschappen in het algemeen? in Nederland? Alvorens er sprake is van eindelijk een echte energietransitie?

In een ‘choreografie voor de maaimachine’ werd eind/ mei begin juni 2016 het gras rond de grijze startbanen in parallelle banen gemaaid. Het laagstaande ochtend – of avondlicht strijkt over het aardoppervlak en maakt de tekening ‘af’. Aerophoto Eelde heeft deze gigantische tekening op het aardoppervlak bij de juiste lichtval vanuit de lucht vastgelegd.
In de traditie van de ‘klassieke’ Landart vormt de fotografische weerslag van dit project het eindproduct. Een foto van 3×4 meter is tijdens INTO NATURE 2016 geëxposeerd in de vertrekhal van GAE en als drieluik gecombineerd met even grote foto’s met de illustere voorbeelden uit de Landart Canceled Crop (Finsterwolde 1969) van Dennis Oppenheim en Broken Circle and Spiral Hill van Robert Smithson (Emmen 1971).

RIPARIA RIPARIA (Oeverzwaluw)
Een oeverzwaluwwand als landschapskunstwerk op ‘de Groene Grens’ tussen Ede en Veenendaal

In opdracht van gemeente Veenendaal
Uitvoering 2015

(Oeverzwaluw)

PIER+HORIZON
Het 7e landschapskunstwerk voor de Flevopolders in opdracht van de provincie Flevoland en de gemeente Noordoostpolder.
Voordat de Noordoostpolder werd drooggelegd verbond een 6 km lange strekdam het Zwarte Water vanuit Overijssel met het voormalige lichthuis Oud Kraggenburg midden in de Zuiderzee. PIER+HORIZON wil deze strekdam weer naar de oppervlakte brengen.
De voormalige dam was gefundeerd met afgezonken kraggen, stroken in elkaar gegroeide waterplanten die op het water drijven, ook trilveen genoemd. De Weerribben en de Wieden in Noordoost Overijssel bestaan voor een groot deel uit trilveen. In een gebied van zo’n 4 ha rond de lijn van de strekdam staat een veld van palen in een raster dat is geïnspireerd op de strenge landschapsinrichting van de Noordoostpolder. Aan elke paal is een langgerekte kragge bevestigd. Deze kraggen drijven op het water en kunnen 360˚ draaien ten opzichte van hun verankeringspunt. De kraggen worden beplant met verschillende soorten waterplanten. Als het waterpeil stijgt dan stijgen de kraggen mee, de windrichting bepaalt hun oriëntatie. De strekdam is van 1 maart tot 15 oktober voor het publiek toegankelijk. Eenzaam op de smalle en lange pier, opgenomen in de weidsheid van het Zwarte Meer en omringd door het gigantische veld van kraggen, is de ultieme ervaring van het kunstwerk.
Vanaf de dijk en in het verlengde van de strekdam maakt een webcam iedere dag rond half acht in de vroege ochtend een foto, dan staat de zon altijd in één lijn met de dam. Over een langere periode groeit geleidelijk een sequentie die via een speciale website te zien zal zijn.
Intussen schuiven de seizoenen traag voorbij en slingeren de kraggen op de al maar draaiende wind onrustig om hun ankerpunten. Afwisselend schijnt de zon, regent het, hangt er mist, raast er een stormt, valt er sneeuw, of ligt er een dun laagje ijs op het Zwarte Meer.
Voor meer informatie zie PIER+HORIZON
Onthulling; oktober 2016
WWW.PIER+HORIZON.NL
HIER kunst u een live beeld zien van PIER+HORIZON via een webcam op de Zwartemeerdijk.

ELEMENT 79 sterrenstof
Opdrachtgever provincie Overijssel in samenwerking met het Kunstenlab Deventer in het kader van de ‘Canon van Overijssel’.

‘Element 79, Sterrenstof‘ is onderdeel van een reeks van vijftien kunstwerken in de openbare ruimte in het kader van de Canon van Overijssel.  In het canonvenster “Gouden Bergen” wordt beschreven hoe na de aanleg van de spoorlijn Zwolle-Almelo twee zakenlieden op het idee kwamen dat hier best eens goud te vinden zou kunnen zijn. Er werd een concessie-aanvraag bij de Provincie ingediend, maar al snel bleek dat de gedroomde opbrengst niet gehaald zou worden en de koorts verdween weer snel.

Het element goud is ontstaan in een heel ver verleden, vér voor het ontstaan van de aarde in een ster die minstens 8x de massa had als die van onze zon. Het goud dat wij nu op aarde vinden is dus pure ‘sterrenstof’.
In het periodiek systeem der elementen zijn alle bekende elementen op volgorde van atoomnummer ingedeeld. Goud heeft in dit periodiek systeem het atoomnummer 79, ieder goudatoom heeft 79 elektronen. Tegen het steile talud van het ravijn in Nijverdal schitteren 79 vergulde bollen in een streng patroon dat is geïnspireerd op de wijze waarop de 79 elektronen in verschillende ‘schillen’ om de kern van het goudatoom cirkelen.

Is dit -nieuwe goud van Nijverdal- vandaag net zo zeldzaam als 100 jaar geleden? Het is in ieder geval niet langer het kostbare metaal waar oorlogen om worden gevoerd, waar moorden om worden gepleegd, waar mensen zo hebberig van worden. Iedereen kan nu goud vinden langs het Goudzoekerspad in Nijverdal. De 79 vergulde bollen schitteren in het zonlicht of verbergen zich in de schemering en het zijn de nieuwe goudzoekers, de fijnproevers, de romantici, de verliefde stelletjes en de mensen met geduld die weten wanneer ze naar de Goudzoekersbocht moeten gaan om hun ‘Gouden Momenten’ te oogsten.

Realisatie en oplevering 2014

PANORAMA ‘MAESLANT’  schetsontwerp in het kader van het windpark ‘Nieuwe Waterweg’ te Rotterdam
Het landschap van de Europoort, de Nieuwe Waterweg, de Maeslantkering en het windmolenpark is van zo’n overdonderende pracht en robuuste schoonheid dat ik niet eens een poging wil doen om daar iets kunstzinnigs aan toe te voegen. Dit overweldigende landschap moet zelf een podium krijgen, zodat het publiek hier met andere, misschien wel met meer ‘bewuste’ ogen naar kijkt. De turbine biedt door zijn hoogte de ultieme kans voor een majestueuze panorama over de Rotterdamse havens, de Maeslantkering, de Nieuwe Waterweg, de kuststreek, het Westland en verder.

Panorama ‘Maeslant’ is niet alleen een esthetische ervaring, het wil het publiek tegelijkertijd informeren over de opslag van fossiele brandstoffen in de depots in Europoort en hoe dat zich verhoudt tot de duurzame energiewinning van het windpark langs de Nieuwe Waterweg en tot windparken in het algemeen. Het wil informeren over het energieverbruik in het kassengebied van het Westland en hoe deze energievraag zich verhoudt tot de opbrengst van één windturbine. Het wil inzicht geven in de logistiek van de Rotterdamse haven en over de werking van de Maeslantkering.

Geïnspireerd door het visioen van een panorama vanuit de top van de turbine stellen wij voor om aan weerszijde van de mast een HD video camera met een 180˚ fish-eye lens in de mast te monteren. Via 2 kleine lensen in de wand van de mast worden live beelden gemaakt van het uitzicht die ‘eenopeen’ naar het maaiveld worden gezonden. Daar worden de beelden op de wand van een mini-360˚-panorama-bioscoop geprojecteerd. De bezoeker staat in het hart van de ruimte en is volledig opgenomen in Panorama ‘Maeslant’. Het geluid rond de top van de mast wordt ook geregistreerd en in de bioscoop hoorbaar gemaakt.

advies; PARKLAAN Landschapsarchitecten
presentatie schetsontwerp oktober 2013

GEO-METRIE in opdracht van de provincie Overijssel

Slechts op één plek langs de provinciale weg N34 raakt deze rechte lijn in het Overijsselse landschap zichtbaar aan de meanderende Vecht, dit is ‘Het Raakpunt-N34’. Een ‘raakpunt’ in de geometrie is het punt waar een ‘rechte’ raakt aan een ‘kromme’. De oorspronkelijke betekenis van geo-metrie is het ‘opmeten van de aarde’.
Militair ingenieur Pieter de la Rive (1694-1771) heeft in het begin van de 18e eeuw het stroomgebied van de Overijsselse Vecht heel precies in kaart gebracht. Een in het oog springend element op deze tekening is een 35 km lange verdedigingslinie die zich uitstrekt van Gramsbergen tot voorbij Dalfsen. Deze linie is echter nooit gebouwd, maar is bij een ambitie gebleven. Wat we nu hebben is een prachtige 18e eeuwse landkaart. Het is leerzaam om zulke historische kaarten over de topografie van vandaag te leggen en te zien waar dingen samenvallen of afwijken. Een van de bolwerken in de la Rive’s linie zou precies samen vallen met het huidige ‘Raakpunt N34’. Met een militair strategische blik was dit een slimme plek voor een bastion, want net als nu raakte dit punt in het begin van de 18e eeuw aan een bocht in de meanderende Vecht. Als de la Rive’s plan 300 jaar geleden zou zijn gerealiseerd dan hadden we hier nu een ‘podium’ aangetroffen, waar alle verborgen kwaliteiten van het Raakpunt zich zouden concentreren. Door hier een eigentijds landschapskunstwerk te realiseren kan dit alsnog en in één klap goed worden gemaakt. Ik stel daarom een kunstwerk voor dat is geïnspireerd op de geometrie van het Oud-Nederlandse bastiontype met een maatvoering die is gebaseerd op het Rijnlandse maatsysteem (in roeden en voeten), zoals de Pieter la Rive het ook zou hebben toegepast; ‘de la Rive revisited’.

schetsontwerp; april 2012
officiële onthulling; 13 september 2013
voor meer informatie over dit ontwerp zie de brochure GEO-METRIE

VERKLEURINGEN
kunst in het ‘Bos op Houwingaham’ (noord-oost Groningen) in opdracht van provincie Groningen.

Waar de middeleeuwse veenkolonie Houwingaham ooit is verzwolgen door de zee ligt nu een natuur- en recreatiegebied met waterbergingsfunctie. Bij recent archeologisch onderzoek zijn onder het huidige maaiveld een hallenkerk en twee zogenaamde steenhuizen aangetroffen. Zowel bij archeologische opgravingen als bij de moderne magnetometing worden sporen uit het verleden zichtbaar als verkleuringen in de Nederlandse bodem. Hier wordt dit fenomeen van verkleuring verbeeld door verkleuringen op een betonnen oppervlak. Oxidatiesporen van staalgruis tekenen de vormen van kades en dijken als roestbruine verkleuringen in het beton. De locaties van de archeologische monumenten worden gemarkeerd door elementen van gebakken klei. In de klei zien we de voetprint van de hallenkerk en de twee steenhuizen in reliëf terug. 7 betonnen plateau’s (5 x 5 meter) zijn op 7 strategische plekken verspreid in het gebied en helpen zo de wandelaar zich te oriënteren in het Bos op Houwingaham.

ontwerp; augustus 2008
oplevering; 16 oktober 2013

klik HIER voor meer informatie over dit ontwerp

TRECHTEREN “landinrichting Enschede-Zuid, kunst in de stadsrand”
in opdracht van gemeente Enschede en in samenwerking met de gemeente, DLG-oost en het waterschap Regge en Dinkel.

Gemeente Enschede werkt aan een netwerk van struin-, wandel- en fietspaden rond de stad. Ten zuiden van Enschede kruist dit zogenaamde ‘rondje Enschede’ een open landschap met slootjes, landbouwkavels en smalle weggetjes. Door dit gebied wordt een strook met natuurontwikkeling en een meanderende beek aangelegd.

‘Drecht, dracht, tricht’… zijn termen die verwijzen naar het latijnse woord ‘trajectum’ in de betekenis van ‘doorgetrokken’, een doorwaadbare plaats in een waterstroom.
TRECHTEREN is een werkwoord én een strategie. De Trechters veroorzaken een gedrag, zowel in het water als bij de wandelaar, dat condenseert in een natuurlijk meanderende beekbedding én een zich spontaan vormend padenpatroon, niet vooraf ontworpen, netjes ingetekend en vervolgens nauwkeurig vastgelegd.
Op enkele strategische plekken zijn RVS keringen in het beekdal geplaatst.  Vanuit de oevers lopen vloeiende bogen naar het midden van de beek, waar ze elkaar nét niet raken. Door de vorm van de Trechters als ‘knijpconstructie’ ontstaat een vernauwing in het stroomprofiel van de beek. Het water wordt even tegengehouden en stuwt op tot een vloeiveld.
Tijdens drogere periodes zal het gebied hierdoor meer water bergen. De TRECHTERS zijn in nauw overleg met de hydrologen van het waterschap gedimensioneerd zodat ze extreme piekafvoeren kunnen verwerken.

Oplevering 2012
uitvoering; juni 2012 mmv. Segno d’Arte
HIER kunt het projectboekje downloaden