EX SITU • IN SITU  van z’n plaats op z’n plek
Maximapark, Leidsche Rijn, Utrecht
Onder het Domplein liggen de resten van een 2000 jaar oud Romeins fort. Het Romeinse rijk viel en het fort stortte in.
De resten werden hergebruikt: daarmee werd de Heilig Kruiskapel gebouwd.
Waar deze Kruiskapel stond, verrees in de Middeleeuwen de gotische Domkerk. Maar tijdens een zware storm in 1674 stortte het middenschip in.
De brokstukken lagen nog anderhalve eeuw tussen de toren en het koor. Daar ligt nu het Domplein.
Op het Domplein werden in het midden van de 20e eeuw platanen geplant. In hun wortels namen deze bomen de sporen op van de rijke geschiedenis van deze plek. Zes van deze platanen moesten plaatsmaken voor de bouw van DOMunder onder het Domplein.
In 2013 zijn de platanen herplant in het Maximapark, als archeologisch monument ‘ex situ’.
Samen vormen de bomen een kruis als verwijzing naar de Heilig Kruiskapel.
De archeologie in hun wortels verbindt de historische stad met haar moderne uitbreiding. De gotische ornamenten zijn overgebleven na de renovatie van de Domtoren. Samen met de platanen hebben zij in 2023 hun plek hervonden hier in het Máximapark. Een ode aan behoud van natuur, historie en materiaal.

Initiatief: Brokkenmákers, Stichting DdM en Stichting Vrienden van het Máximapark.
Mogelijk gemaakt door: BPD Cultuurfonds, Ondernemersfonds Utrecht, Het Initiatievenfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, K.F. Hein Fonds, Fentener van Vlissingen Fonds, Stichting Elise Mathilde Fonds, Carel Nengerman Fonds, Stitu.
Kunst in de openbare ruimte Utrecht

ZICHT • RELATIE
Redoute Revensweert | Redoute Ossenwaard | Redoute Carvium Novum | Redoute Geuzenwaard |
Deze vier uitkijkheuvels of ‘kiekovers’ herinneren op eigentijdse wijze aan redoutes of wachttorens uit de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Die wachttorens maakte deel uit van de Mauritslinie: de linie van vestingen, schansen en redoutes die prins Maurits van Oranje had laten aanleggen langs de grote rivieren. De prins maakte dankbaar gebruik van het rivierwater om het kwetsbare hart van de Republiek te beschermen als het veldleger ver van huis opereerde. De Mauritslinie kon worden versterkt door gebieden aan de zuid- en oostkant ervan onder water te zetten.

NEERSLAG
Inzending voor de IJSSELBIENNALE editie 2017
Het thema van IJsselbiënnale 2017 was ‘klimatologische veranderingen’.

Klimaatverandering merken wij hier in Nederland met name door veranderingen in de aard en hoeveelheid neerslag, heel veel in één keer of juist langdurige droogte.
Ons landschap is op een natuurlijke manier gevormd door eerdere (natuurlijk veroorzaakte) klimaatveranderingen, de ijstijden. Neerslag in al haar verschijningsvormen is daarbij steeds de vormgevende kracht van het landschap, met de stuwwallen, glaciale bekkens, de rivierdelta, rivierduinen, komgronden en doorbraakgaten. De huidige klimaatverandering wordt toegeschreven aan menselijke invloeden. De hoogwatergeul in de IJsselvallei is (een van onze) een reactie(s) op deze klimaatverandering en is een ingrijpende landschappelijke verandering eveneens door ons handelen ontstaan.

De IJsselbiennale valt samen met de zomermaanden, de periode waarin we de effecten van de klimaatverandering het sterkst lijken te merken. Het regent heviger en met grotere hoeveelheden ineens, de temperatuur kent extremen en de verwachting is dat we ook langere periodes van droogte gaan krijgen zoals in de zomer van 2018.

De Kromme Kolk vormt samen met het restant van de Werverdijk hét pièce de résistance van de Hoogwatergeul Veessen Wapenveld. Als ‘wakend oog’ stuurt ze onze blik in zuidelijke richting en toont in één oogopslag hoe de IJsselvallei ligt ingesloten tussen de stuwwallen van de Veluwe en Salland. In dezelfde blikrichting zien we de hoogwatergeul Veessen Wapenveld tussen twee dijken ingeklemd.

Een vlakke, ondiepe stalen schaal drijft als een stip op het water van de Kromme Kolk. Regenwater wordt opgevangen, geleidelijk vult de schaal zich met neerslag totdat hij overstroomt. Bij langere droogtes verdampt het water en slinkt de waterspiegel in de schaal. Een enkele keer valt hij volledig droog. Onder invloed van in het water aanwezig sediment in combinatie met roestvorming op het staal zal het zich terugtrekkende water grafische patronen en concentrische lijntekeningen vormen.

TIJD-SCHAAL
Een visie op de vraag ‘Wat is de Terp Fan de Takomst’ door het dorpje Blije, Friesland

Klimatologische schommelingen en de geologische veranderingen die daar het gevolg van zijn, tekenen zich af op een ruimte- en tijdschaal die ver buiten onze directe waarneming ligt. Dit betekent dat wij geen directe oorzaak-gevolg relate ervaren tussen onze dagelijkse handelingen en beslissingen en het effect daarvan op bijvoorbeeld het klimaat en de biodiversiteit. Wetenschappelijke modellen en proeven maken vaak gebruik van variabelen in schaal, waardoor de zeer geleidelijke ontwikkelingen en veranderingen ineens wel zichtbaar worden binnen onze directe ervaring van ruimte en tijd. Patronen die ontstaan onder invloed van morfodynamische krachten zijn op de schaal van één meter vrijwel identiek aan de patronen op een schaal van honderden tot duizenden kilometers. Dit verschijnsel heet schaalinvariantie.
In de overgangszone tussen land en water in het landaanwinningsgebied Noorderleeg gelden de wetten van de schaalinvariantie in optima forma.

Glijdend en glibberend over de sliblagen zien we direct onder onze voeten de kleine ophopingen van sediment, droogtescheurtjes in de kleilagen, erosiespoortjes van prielen en slenkjes. Morfodynamische processen die zich voor doen binnen tijdsbestekken van dagen tot slechts enkele weken en intussen prachtige miniatuur kwelderlandschapjes achterlaten. In het klein zijn deze landschapjes nauwelijks te onderscheiden van de estuaria en rivierdelta’s met de omvang van een continent gefotografeerd vanuit een spaceshuttle.
Met een beetje verbeeldingskracht zijn deze slenken en prielen immense rivierdelta’s en estuaria in tijdschalen die zich uitstrekken over vele eeuwen en millennia.

‘Iedere vloed is een klimatologische zeespiegelstijging, iedere winter is een ijstijd, iedere kreek een majestueuze rivier’

Presentatie 2017
Meer informatie over deze visie vindt u HIER

SAMENLOOP
Maximapark, Leidsche Rijn, Utrecht 2016

Pier+Horizon

Het zevende landschapskunstwerk voor Flevoland, PIER+HORIZON, ligt in het Zwarte Meer, op de grens tussen de Noordoostpolder en Overijssel.
Hier verbond ooit een 6 km lange strekdam, de Zuiderkrib, het vasteland met een lichtwachtershuis midden in de Zuiderzee. Die geschiedenis wordt nu opnieuw zichtbaar gemaakt.
Het kunstwerk markeert de lijn van de verdwenen dam met een 135 meter lange pier die het Zwarte Meer in steekt, in het verlengde van een kaarsrecht betonpad. Rond het uiteinde van de pier staan 36 palen in een strak raster. Aan 24 daarvan zijn boomstammen bevestigd die vrij drijven en draaien op wind en stroming. Deze stammen komen uit het nabijgelegen Kuinderbos en krijgen hier zo een tweede leven.

De inspiratie komt van kraggen: drijvende veenplakken die vroeger als fundering voor de strekdam dienden. Ze zijn kenmerkend voor het landschap van Noordwest-Overijssel en symboliseren de verbinding tussen historie, natuur en .

Een wandeling van een kilometer vanaf de Zwartemeerweg onthult pas op de dijk aan het einde van het pad het kunstwerk en de uitgestrektheid van het meer — een ‘uitgestelde ontmoeting’ die de beleving versterkt.
In alle rust, temidden van het water en de elementen, ervaart de bezoeker de lijn naar de horizon en het subtiele spel van wind, zon en golven.

Dagelijks legt een webcam vanaf de dijk dit veranderlijke landschap vast, vooral op het moment dat de zon opkomt in perfecte lijn met de pier.
Zo ontstaat langzaam een tijdlijn van licht, weer en seizoenen — een visueel dagboek van een kunstwerk in beweging.

Voor meer informatie zie PIER+HORIZON

ELEMENT 79 sterrenstof
Opdrachtgever provincie Overijssel in samenwerking met het Kunstenlab Deventer in het kader van de ‘Canon van Overijssel’.

‘Element 79, Sterrenstof‘ is onderdeel van een reeks van vijftien kunstwerken in de openbare ruimte in het kader van de Canon van Overijssel.  In het canonvenster “Gouden Bergen” wordt beschreven hoe na de aanleg van de spoorlijn Zwolle-Almelo twee zakenlieden op het idee kwamen dat hier best eens goud te vinden zou kunnen zijn. Er werd een concessie-aanvraag bij de Provincie ingediend, maar al snel bleek dat de gedroomde opbrengst niet gehaald zou worden en de koorts verdween weer snel.

Het element goud is ontstaan in een heel ver verleden, vér voor het ontstaan van de aarde in een ster die minstens 8x de massa had als die van onze zon. Het goud dat wij nu op aarde vinden is dus pure ‘sterrenstof’.
In het periodiek systeem der elementen zijn alle bekende elementen op volgorde van atoomnummer ingedeeld. Goud heeft in dit periodiek systeem het atoomnummer 79, ieder goudatoom heeft 79 elektronen. Tegen het steile talud van het ravijn in Nijverdal schitteren 79 vergulde bollen in een streng patroon dat is geïnspireerd op de wijze waarop de 79 elektronen in verschillende ‘schillen’ om de kern van het goudatoom cirkelen.

Is dit -nieuwe goud van Nijverdal- vandaag net zo zeldzaam als 100 jaar geleden? Het is in ieder geval niet langer het kostbare metaal waar oorlogen om worden gevoerd, waar moorden om worden gepleegd, waar mensen zo hebberig van worden. Iedereen kan nu goud vinden langs het Goudzoekerspad in Nijverdal. De 79 vergulde bollen schitteren in het zonlicht of verbergen zich in de schemering en het zijn de nieuwe goudzoekers, de fijnproevers, de romantici, de verliefde stelletjes en de mensen met geduld die weten wanneer ze naar de Goudzoekersbocht moeten gaan om hun ‘Gouden Momenten’ te oogsten.

Realisatie en oplevering 2014

PANORAMA ‘MAESLANT’  schetsontwerp in het kader van het windpark ‘Nieuwe Waterweg’ te Rotterdam
Het landschap van de Europoort, de Nieuwe Waterweg, de Maeslantkering en het windmolenpark is van zo’n overdonderende pracht en robuuste schoonheid dat ik niet eens een poging wil doen om daar iets kunstzinnigs aan toe te voegen. Dit overweldigende landschap moet zelf een podium krijgen, zodat het publiek hier met andere, misschien wel met meer ‘bewuste’ ogen naar kijkt. De turbine biedt door zijn hoogte de ultieme kans voor een majestueuze panorama over de Rotterdamse havens, de Maeslantkering, de Nieuwe Waterweg, de kuststreek, het Westland en verder.

Panorama ‘Maeslant’ is niet alleen een esthetische ervaring, het wil het publiek tegelijkertijd informeren over de opslag van fossiele brandstoffen in de depots in Europoort en hoe dat zich verhoudt tot de duurzame energiewinning van het windpark langs de Nieuwe Waterweg en tot windparken in het algemeen. Het wil informeren over het energieverbruik in het kassengebied van het Westland en hoe deze energievraag zich verhoudt tot de opbrengst van één windturbine. Het wil inzicht geven in de logistiek van de Rotterdamse haven en over de werking van de Maeslantkering.

Geïnspireerd door het visioen van een panorama vanuit de top van de turbine stellen wij voor om aan weerszijde van de mast een HD video camera met een 180˚ fish-eye lens in de mast te monteren. Via 2 kleine lensen in de wand van de mast worden live beelden gemaakt van het uitzicht die ‘eenopeen’ naar het maaiveld worden gezonden. Daar worden de beelden op de wand van een mini-360˚-panorama-bioscoop geprojecteerd. De bezoeker staat in het hart van de ruimte en is volledig opgenomen in Panorama ‘Maeslant’. Het geluid rond de top van de mast wordt ook geregistreerd en in de bioscoop hoorbaar gemaakt.

advies; PARKLAAN Landschapsarchitecten
presentatie schetsontwerp oktober 2013

GEO-METRIE in opdracht van de provincie Overijssel

Slechts op één plek langs de provinciale weg N34 raakt deze rechte lijn in het Overijsselse landschap zichtbaar aan de meanderende Vecht, dit is ‘Het Raakpunt-N34’. Een ‘raakpunt’ in de geometrie is het punt waar een ‘rechte’ raakt aan een ‘kromme’. De oorspronkelijke betekenis van geo-metrie is het ‘opmeten van de aarde’.
Militair ingenieur Pieter de la Rive (1694-1771) heeft in het begin van de 18e eeuw het stroomgebied van de Overijsselse Vecht heel precies in kaart gebracht. Een in het oog springend element op deze tekening is een 35 km lange verdedigingslinie die zich uitstrekt van Gramsbergen tot voorbij Dalfsen. Deze linie is echter nooit gebouwd, maar is bij een ambitie gebleven. Wat we nu hebben is een prachtige 18e eeuwse landkaart. Het is leerzaam om zulke historische kaarten over de topografie van vandaag te leggen en te zien waar dingen samenvallen of afwijken. Een van de bolwerken in de la Rive’s linie zou precies samen vallen met het huidige ‘Raakpunt N34’. Met een militair strategische blik was dit een slimme plek voor een bastion, want net als nu raakte dit punt in het begin van de 18e eeuw aan een bocht in de meanderende Vecht. Als de la Rive’s plan 300 jaar geleden zou zijn gerealiseerd dan hadden we hier nu een ‘podium’ aangetroffen, waar alle verborgen kwaliteiten van het Raakpunt zich zouden concentreren. Door hier een eigentijds landschapskunstwerk te realiseren kan dit alsnog en in één klap goed worden gemaakt. Ik stel daarom een kunstwerk voor dat is geïnspireerd op de geometrie van het Oud-Nederlandse bastiontype met een maatvoering die is gebaseerd op het Rijnlandse maatsysteem (in roeden en voeten), zoals de Pieter la Rive het ook zou hebben toegepast; ‘de la Rive revisited’.

schetsontwerp; april 2012
officiële onthulling; 13 september 2013
voor meer informatie over dit ontwerp zie de brochure GEO-METRIE
Het kunstwerk is opgenomen in de route van Kunstwegen

TRECHTEREN “landinrichting Enschede-Zuid, kunst in de stadsrand”
in opdracht van gemeente Enschede en in samenwerking met de gemeente, DLG-oost en het waterschap Regge en Dinkel.

Gemeente Enschede werkt aan een netwerk van struin-, wandel- en fietspaden rond de stad. Ten zuiden van Enschede kruist dit zogenaamde ‘rondje Enschede’ een open landschap met slootjes, landbouwkavels en smalle weggetjes. Door dit gebied wordt een strook met natuurontwikkeling en een meanderende beek aangelegd.

‘Drecht, dracht, tricht’… zijn termen die verwijzen naar het latijnse woord ‘trajectum’ in de betekenis van ‘doorgetrokken’, een doorwaadbare plaats in een waterstroom.
TRECHTEREN is een werkwoord én een strategie. De Trechters veroorzaken een gedrag, zowel in het water als bij de wandelaar, dat condenseert in een natuurlijk meanderende beekbedding én een zich spontaan vormend padenpatroon, niet vooraf ontworpen, netjes ingetekend en vervolgens nauwkeurig vastgelegd.
Op enkele strategische plekken zijn RVS keringen in het beekdal geplaatst.  Vanuit de oevers lopen vloeiende bogen naar het midden van de beek, waar ze elkaar nét niet raken. Door de vorm van de Trechters als ‘knijpconstructie’ ontstaat een vernauwing in het stroomprofiel van de beek. Het water wordt even tegengehouden en stuwt op tot een vloeiveld.
Tijdens drogere periodes zal het gebied hierdoor meer water bergen. De TRECHTERS zijn in nauw overleg met de hydrologen van het waterschap gedimensioneerd zodat ze extreme piekafvoeren kunnen verwerken.

Oplevering 2012
uitvoering; juni 2012 mmv. Segno d’Arte
HIER kunt het projectboekje downloaden